O powodzeniu i rozpowszechnieniu wyrobów konwisarskich
decydowały zapewne w równej mierze względy zarówno praktyczne jak i estetyczne.
Składały się na nie w zasadzie trzy czynniki: ich utylitarność, trwałość i
walory artystyczne, z których każdy odegrał na przestrzeni dziejów istotną
rolę, choć w różnym zakresie w poszczególnych okresach.
Dużą utylitarność i funkcjonalność tych wyrobów charakteryzowała zawsze bardzo
szeroka gama przedmiotów różnorodnego zastosowania, które sklasyfikować można w
dwóch grupach [1]:
|
|
przedmiotów sakralnych (ecclesiastic instruments), w tym takich jak: |
|
|
|
naczynia liturgiczne (ampułki mszalne do wina i wody, dzbany do wina, misy chrzcielne), |
|
|
|
kielichy mszalne i monstrancje, |
|
|
|
krucyfiksy i świeczniki ołtarzowe, |
|
|
|
tablice wotywne, dewocja itp., |
|
|
przedmiotów świeckich (secular pewterware), a między innymi: |
|
|
|
naczynia stołowe i łyżki (tace, półmiski, talerze, teryny i cukiernice), |
|
|
|
naczynia do wina i piwa (konwie, dzbanki, puchary, kubki i kufle), |
|
|
|
naczynia do herbaty i kawy (czajniki i kafetiery), |
|
|
|
przybory podróżne (butle i puszki toaletowe), |
|
|
|
elementy dekoracyjne (wazony, świeczniki i ramki), |
|
|
|
puchary i kufle cechowe i czeladnicze - wilkomy itd. |
Trwałość wyrobów konwisarskich, wykonanych wprawdzie ze
stosunkowo miękkiego i łatwo odkształcalnego metalu, w porównaniu z trwałością,
kruchych i wrażliwych na uderzenia, prostych wyrobów ceramicznymi, była
nieporównywalnie większa. Użytkowanie ich było, zatem bardziej niezawodne, choć
wymagało pewnych zabiegów konserwacyjnych.
Walory artystyczne wyrobów konwisarskich, które dzięki właściwościom fizycznym
i technologicznym cyny, wyróżniają się swym niepowtarzalnym, odrębnym
charakterem i wdziękiem, zdeterminowane są w zasadzie szeroką gamą dwojakiego
rodzaju czynników rzutujących na:
|
|
formę, tj. adekwatny do funkcji wyrobu i stylu epoki kształt bryły przedmiotu, |
|
|
elementy zdobnicze i wykończenie powierzchni, uwarunkowane techniką ich wykonania, |
które w sumie są uosobieniem ich przeznaczenia i panujących upodobań.
Postać wyrobów konwisarskich, a w szczególności wzornictwo
ulegało na przestrzeni wieków swoistym przeobrażeniom i charakteryzowało się
przeważnie dużą różnorodnością kształtów i form zdobniczych, które zmieniały
się wraz z obowiązującymi w sztuce stylami, zależnie od epoki i upodobań w
różnych ośrodkach. Pierwotnie, w okresie wczesnego gotyku, XIV wieku, a
niekiedy i nieco później, były to kształty proste, masywne o gładkich na ogół
powierzchniach, zobrazowane na rys.1 przedstawiającym dzbanek hanzeatycki i
butle podróżną z tego okresu.
Począwszy od XV wieku coraz częściej powierzchnie wyrobów były zdobione
reliefem, odlewanym łącznie z naczyniem, rys. 2, lub rzadziej oddzielnie, który
obok prostego grawerunku, wykonywanego po odlaniu wyrobu, stanowił najstarszą
formę ornamentu w konwisarstwie. Znacznie rzadziej natomiast, ze względu na
koszty, stosowano na szczególne okazje bogaty ornament grawerowany techniką rytowniczą,
tak jak to miało miejsce w przypadku pucharów i kufli cechowych, co ilustrują przykładowo
na rys. 3 dzbany cechowe wykonane przez konwisarzy na Śląsku i Bohemii. Do wyjątków
zaliczyć należy także ornamenty w postaci płaskorzeźby wykonywanej po odlaniu
wyrobu techniką grawerowania przestrzennego, głębokiego [6].
Wraz z rozwojem renesansu zaczęły pojawiać się coraz częściej z początkiem XVI
wieku, obok wyrobów użytkowych, dekoracyjne wyroby konwisarskie, takie jak wazony,
tace i patery, na których twórcy wyszli poza ramy aspektów czysto funkcjonalnych, nadając
im formy artystyczne, rys.4. W okresie baroku, począwszy od XVII wieku, rozpowszechnił
się natomiast bardzo, także wśród mieszczaństwa, zwyczaj posiadania licznej
zastawy stołowej, typowej dla tego okresu, zdobionej okazałym ornamentem, rys.
5. W XVIII wieku, wraz z dynamicznym rozwojem handlu, wzrastało coraz bardziej
zapotrzebowanie na eleganckie zastawy stołowe, ale w nowym, odmiennym,
charakterystycznym stylu rokoko i neoklasycznym, który w znacznie większym
stopniu był nie tylko dekoracyjny, ale i funkcjonalny,
rys. 6, a później w końcu XIX wieku w stylu secesji.
W tym jednak czasie następował już zmierzch konwisarstwa, którego wyroby
zaczęły być wypierane przez nieporównywalnie tańsze, atrakcyjne, produkowane
już masowo wyroby ze szkła i kryształu, porcelany i porcelitów oraz nowych
metali. Konwisarze zaczęli poszukiwać nowych sposobów uatrakcyjnienia swych
wyrobów w celu zainteresowania nimi odbiorców. Zaczęto m. in. komponować cynę
ze szkłem i imitować wyroby ze srebra.
Ten ostatni kierunek przyjął się szczególnie w Anglii i jest praktykowany do
dnia dzisiejszego, uwzględniając w znacznie większym stopniu utylitarność niż
estetykę wyrobów. Na kontynencie europejskim natomiast, dominującym względem w
produkcji aktualnych wyrobów konwisarskich jest estetyka, co w głównej mierze
decyduje o ich formie i bogatym zdobnictwie, albowiem są one z reguły
przeznaczone do celów dekoracyjnych.